Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych to państwowe święto obchodzone w Polsce 1 marca, upamiętniające żołnierzy podziemia niepodległościowego walczących po II wojnie światowej przeciwko komunistycznemu reżimowi. Obchody zostały uroczyście wprowadzone na mocy ustawy z 3 marca 2011 roku, odpowiadając na wieloletnie postulaty zarówno środowisk kombatanckich, jak i licznych organizacji społecznych oraz patriotycznych[1][2][3][4].
Ustanowienie święta Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych
Proces legislacyjny dotyczący ustanowienia Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych rozpoczął się formalnie w 2010 roku wraz z inicjatywą prezydenta Lecha Kaczyńskiego, który przygotował i złożył do Sejmu projekt odpowiedniej ustawy. Skorzystał tym samym z przysługującego głowie państwa przywileju inicjatywy ustawodawczej[1][2][4]. Śmierć prezydenta nie przerwała pracy nad projektem – jego kontynuacji podjął się prezydent Bronisław Komorowski, który wsparł działania mające na celu ustanowienie święta[2]. W rezultacie, ustawa została uchwalona 3 lutego 2011 roku, a jej postanowienia obowiązują od 1 marca 2011 roku. Co roku, tego dnia wspominani są żołnierze drugiej konspiracji. Wydarzenia te często mają charakter zarówno centralny, jak i lokalny[1][2][3].
Geneza i motywacje ustanowienia święta
Ustalenie 1 marca jako daty obchodów bezpośrednio nawiązuje do dnia aresztowania Józefa Franczaka „Lalka” – ostatniego członka zorganizowanego podziemia niepodległościowego, zamordowanego w 1963 roku. Wybór tej daty ma więc wymiar nie tylko symboliczny, lecz również upamiętniający ostateczny etap walk Żołnierzy Wyklętych przeciwko narzuconemu systemowi komunistycznemu[3][4].
Motywem przewodnim święta jest oddanie hołdu „żołnierzom drugiej konspiracji”, którzy po II wojnie światowej, mimo realiów powojennej Polski, kontynuowali opór wobec komunistycznych władz. Celem obchodów jest uhonorowanie ich odwagi, męstwa, niezłomności i przywiązania do wartości narodowych oraz wyrażenie uznania dla walki o wolność, która przez dekady była marginalizowana i fałszowana przez oficjalną propagandę okresu PRL[1][4].
Rola inicjatyw społecznych i organizacji w procesie powstawania święta
Pomysł ustanowienia Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych zyskał szerokie poparcie wśród środowisk kombatanckich oraz licznych organizacji patriotycznych. Kluczową rolę odegrały m.in. Fundacja „Polska się Upomni” oraz Stowarzyszenie NZS 1980, które już 28 lutego 2009 roku podczas swojego I Walnego Zgromadzenia formalnie opowiedziały się za powołaniem święta[3][4]. IPN oraz środowiska lokalne również uczestniczyły w promowaniu idei upamiętniania żołnierzy podziemia antykomunistycznego poprzez działania edukacyjne, apelem do parlamentu oraz organizację wydarzeń medialnych budujących świadomość społeczną[2].
Proces legislacyjny oraz medialny odbiór inicjatywy stanowiły odpowiedź na długoletnie apele historyków, działaczy społecznych oraz potomków Żołnierzy Wyklętych, dążących do uznania i przywrócenia godności bohaterom powojennego podziemia[2][3][4].
Znaczenie historyczne i współczesne interpretacje
Święto ma głębokie zakorzenienie historyczne. Żołnierze Wyklęci byli symbolem sprzeciwu wobec powojennego komunistycznego systemu oraz walki o niepodległą Polskę. Po wojnie poddani byli represjom, wykluczeniu społecznemu i politycznemu, a ich heroizm przez lata był wymazywany z oficjalnej narracji[1][4]. Ustanowienie święta było wyrazem sprawiedliwości historycznej oraz dążeniem do przywrócenia pamięci o tych, których państwo przez dziesięciolecia pomijało.
Obecnie Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych obchodzony jest zarówno na szczeblu państwowym, jak i w lokalnych społecznościach. Towarzyszą mu uroczystości, wykłady, wystawy upamiętniające bohaterów, a także działania edukacyjne. Święto to stało się istotną częścią współczesnej narracji patriotycznej i upamiętniania walki o suwerenność Polski po 1945 roku[1][2][3].
Symboliczne aspekty obchodów
Coroczna data obchodów – 1 marca – ma również wymiar symboliczny, przypominając o wytrwałości, patriotyzmie i poświęceniu ludzi, którzy nie zaprzestali walki nawet w sytuacji braku nadziei na zwycięstwo[3][4]. Ze względu na swoje historyczne odniesienia, święto to wzmacnia społeczną pamięć o ofiarach komunistycznych prześladowań oraz buduje poczucie wspólnoty narodowej wokół wartości, które reprezentowali Żołnierze Wyklęci. Jest ważnym elementem polityki historycznej państwa i świadectwem uznania dla tych, którzy oddali życie za wolność ojczyzny[1][2].
Podsumowanie
Ustanowienie Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych 1 marca jest odpowiedzią państwa i społeczeństwa na potrzebę przywrócenia pamięci historycznej o żołnierzach podziemia antykomunistycznego. Święto stanowi ważny element edukacyjny i patriotyczny, służący zarówno oddaniu hołdu, jak i budowaniu współczesnej tożsamości narodowej[1][2][3][4].
Źródła:
- [1] https://historia.dorzeczy.pl/prl/697009/narodowy-dzien-pamieci-zolnierzy-wykletych-najbardziej-znani-niezlomni.html
- [2] https://pl.wikipedia.org/wiki/Narodowy_Dzie%C5%84_Pami%C4%99ci_%E2%80%9E%C5%BBo%C5%82nierzy_Wykl%C4%99tych%E2%80%9D
- [3] https://dzieje.pl/wiadomosci/1-marca-obchodzimy-narodowy-dzien-pamieci-zolnierzy-wykletych-0
- [4] https://podziemiezbrojne.ipn.gov.pl/zol/narodowy-dzien-pamieci/90456,Geneza-swieta.html
Wielka Solidarność to portal, który łączy historię z teraźniejszością. Inspirowany ruchem Solidarność, publikuje teksty o wartościach, społeczeństwie i współczesnej Polsce. Pokazuje, jak dziedzictwo przeszłości może być drogowskazem w świecie pełnym zmian.