Dlaczego Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych przypada właśnie 1 marca?

Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych obchodzony jest corocznie 1 marca i jest poświęcony upamiętnieniu żołnierzy antykomunistycznego i niepodległościowego podziemia powojennego Polski [1][2][3]. Data ta została wybrana nieprzypadkowo – upamiętnia tragiczny dzień z 1951 roku, kiedy wykonano wyroki śmierci na siedmiu członkach IV Komendy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, ostatniego ogólnopolskiego koordynatora walki z nową sowiecką okupacją [2][3].

To święto stanowi hołd dla męstwa i niezłomnej postawy patriotycznej wszystkich, którzy po II wojnie światowej podjęli nierówną walkę przeciw władzy komunistycznej narzuconej Polsce przez ZSRR [1][3]. Ustanowienie tej daty symbolicznie kończy dzieje konspiracji niepodległościowej, która rozpoczęła się po wybuchu II wojny światowej [1].

Tragiczny dzień 1 marca 1951 roku – geneza wyboru daty

1 marca 1951 roku to data, która na zawsze zapisała się w historii polskiego podziemia niepodległościowego. Tego dnia wykonano wyroki śmierci na siedmiu członkach IV Komendy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” [2]. Byli to: Łukasz Ciepliński, Mieczysław Kawalec, Józef Batory, Adam Lazarowicz, Franciszek Błażej, Karol Chmiel i Józef Rzepka [2].

Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” było jednym z głównych organizatorów działalności antykomunistycznej po zakończeniu II wojny światowej. Egzekucje z 1 marca 1951 roku były symbolicznym rozstrzygnięciem działalności tej organizacji i oznaczały faktyczny koniec zorganizowanego oporu niepodległościowego w Polsce [1][2].

Ten dzień ma szczególne znaczenie symboliczne, ponieważ 1 marca symbolicznie kończy dzieje konspiracji niepodległościowej, która rozpoczęła się po wybuchu II wojny światowej [1]. Wybór tej daty na Narodowy Dzień Pamięci nie był przypadkowy – miał upamiętnić ostatnich bohaterów, którzy zapłacili najwyższą cenę za swoją wierność ideałom niepodległościowej Polski.

Kim byli Żołnierze Wyklęci

Żołnierze Wyklęci to członkowie antykomunistycznego podziemia niepodległościowego, którzy po II wojnie światowej podjęli nierówną walkę przeciw władzy komunistycznej narzuconej Polsce przez ZSRR [3]. Byli to ludzie różnego pochodzenia społecznego, wieku i wykształcenia, których łączyła jedna wspólna cecha – niechęć do pogodzenia się z utratą niepodległości przez Polskę.

Po zakończeniu II wojny światowej część podziemia niepodległościowego nie złożyła broni i kontynuowała walkę z nową okupacją komunistyczną narzuconą przez ZSRR [1][2]. Te formacje zbrojne działały w warunkach ekstremalnie trudnych, bez nadziei na pomoc z zewnątrz, wiedząc, że prowadzą walkę z przeważającymi siłami przeciwnika.

Określenie „wyklęci” odnosi się do faktu, że przez dziesięciolecia byli oni przemilczani przez oficjalną historiografię, a ich działalność przedstawiana w negatywnym świetle. Dopiero po 1989 roku można było otwarcie mówić o ich poświęceniu i patriotycznej postawie. Ustanowienie święta jest hołdem dla ich męstwa, niezłomnej postawy patriotycznej oraz krwi przelanej w obronie ojczyzny [1].

Droga do ustanowienia święta państwowego

Proces ustanowienia Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych był długi i wymagał zaangażowania wielu środowisk. Inicjatywa ustanowienia Dnia Pamięci wyszła w 2009 roku od Stowarzyszenia NZS 1980 oraz Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej [1][2]. Te organizacje kombatanckie i społeczne od lat zabiegały o właściwe uhonorowanie pamięci żołnierzy podziemia niepodległościowego.

Kluczową rolę w procesie ustanawiania święta odegrał prezydent Lech Kaczyński, który zdecydowanie poparł inicjatywę i w 2010 roku skierował do Sejmu projekt ustawy [1][2]. To prezydenckie wsparcie nadało inicjatywie rangę państwową i przyspieszyło proces legislacyjny.

Mechanizm ustanowienia święta rozpoczął się od inicjatyw społecznych i kombatanckich, które zostały poparte formalnym projektem prezydenckim i zatwierdzone przez ustawę Sejmu RP [1][2]. Ten proces pokazuje, jak ważna była społeczna potrzeba uhonorowania pamięci Żołnierzy Wyklętych i jak różne środowiska – kombatanckie, intelektualne i polityczne – wspierały tę inicjatywę.

Uchwalenie ustawy i pierwsze obchody

Ustawa ustanawiająca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych została uchwalona przez Sejm 3 lutego 2011 roku [1][2][3]. Był to moment historyczny – po raz pierwszy w historii III Rzeczypospolitej oficjalnie uhonorowano pamięć żołnierzy antykomunistycznego podziemia.

Pierwszy raz święto obchodzono 1 marca 2011 roku [2][3], zaledwie miesiąc po uchwaleniu ustawy. To pokazuje, jak ważne było dla społeczeństwa i władz państwowych szybkie wprowadzenie tego święta w życie.

Proces uchwalania święta obejmował inicjatywy środowisk kombatanckich, intelektualnych i politycznych, co daje świętu wymiar państwowy i społeczny [1][2]. Nie było to więc działanie jednej grupy politycznej, ale szeroka inicjatywa różnych środowisk, które uznały potrzebę oficjalnego uhonorowania pamięci Żołnierzy Wyklętych.

Współczesne obchody i znaczenie święta

Święto nie jest dniem wolnym od pracy, jednak jego znaczenie wykracza daleko poza formalny aspekt [2][3]. Corocznie 1 marca w całej Polsce organizowane są uroczystości upamiętniające Żołnierzy Wyklętych. Wielu Polaków uczestniczy corocznie w obchodach i uroczystościach organizowanych w różnych miastach w Polsce [2].

Rocznice tego dnia upamiętnia się między innymi poprzez organizację uroczystości w wielu miastach Polski [2][3]. Te wydarzenia mają różnorodny charakter – od oficjalnych ceremonii państwowych, przez akademie i konferencje naukowe, po lokalne inicjatywy społeczne i edukacyjne.

Święto łączy elementy patriotyczne z elementami historycznymi i politycznymi. Jest związane z historią Polski powojennej, antykomunistycznym oporem oraz współczesnym dyskursem o tożsamości narodowej i pamięci historycznej [3]. Ma również wymiar edukacyjny – służy przekazywaniu wiedzy o trudnym okresie polskiej historii, szczególnie młodemu pokoleniu.

Symboliczne znaczenie daty w kontekście historycznym

Data 1 marca ma głębokie znaczenie symboliczne w kontekście całej historii polskiego ruchu niepodległościowego. Symbolicznie kończy ona dzieje konspiracji niepodległościowej, która rozpoczęła się po wybuchu II wojny światowej [1]. Oznacza to, że od września 1939 roku do marca 1951 roku Polska przez ponad jedenaście lat nie zaznała prawdziwej wolności.

Egzekucje z 1 marca 1951 roku były symbolicznym rozstrzygnięciem działalności ostatniego ogólnopolskiego koordynatora walki z nową sowiecką okupacją [1][2]. Po tej dacie wprawdzie nadal istniały pojedyncze grupy zbrojne i działacze podziemia, ale nie miały już charakteru ogólnopolskiego ani skoordynowanego.

Wybór tej konkretnej daty na święto państwowe podkreśla wagę, jaką przywiązuje się do ciągłości polskiego ruchu niepodległościowego. Żołnierze Wyklęci są postrzegani jako kontynuatorzy tradycji, które sięgają powstań narodowych XIX wieku, walk o niepodległość w czasie I wojny światowej i obrony państwa podczas II wojny światowej.

Pamięć historyczna a współczesność

Ustanowienie Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych ma także wymiar współczesny, związany z kształtowaniem pamięci historycznej Polaków. Przez dziesięciolecia okres powojenny był przedstawiany w historiografii głównie z perspektywy zwycięskiej strony komunistycznej, a działalność podziemia niepodległościowego była marginalizowana lub przedstawiana negatywnie.

Święto stanowi element szerszego procesu przewartościowania polskiej historii po 1989 roku. Pamięć historyczna, upamiętnienie ofiar, edukacja społeczna oraz rocznicowe uroczystości to główne komponenty tego święta. Ma ono za zadanie nie tylko upamiętnić konkretnych ludzi i wydarzenia, ale też kształtować świadomość historyczną społeczeństwa.

Coroczne obchody 1 marca są okazją do refleksji nad ceną, jaką przyszło zapłacić za dzisiejszą wolność Polski. Przypominają one, że demokratyczny ustrój i niezależność państwa nie są czymś oczywistym, ale wynikiem poświęceń kolejnych pokoleń patriotów.

Święto to ma również znaczenie wychowawcze – pokazuje młodym Polakom wzorce postaw patriotycznych i obywatelskich. Przez przykład Żołnierzy Wyklętych przekazuje wartości takie jak wierność ideałom, gotowość do poświęceń dla dobra wspólnego i niezłomność w obliczu przeciwności.

Źródła:

[1] https://muzhp.pl/wiedza-on-line/narodowy-dzien-pamieci-zolnierzy-wykletych
[2] https://historykon.pl/1-marca-2011-roku-po-raz-pierwszy-obchodzono-narodowy-dzien-pamieci-zolnierzy-wykletych/
[3] https://pl.wikipedia.org/wiki/Narodowy_Dzie%C5%84_Pami%C4%99ci_%E2%80%9E%C5%BBo%C5%82nierzy_Wykl%C4%99tych%E2%80%9D