1 marca w Polsce obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” – święto państwowe ustanowione na cześć bohaterów antykomunistycznego podziemia, którzy po zakończeniu II wojny światowej kontynuowali walkę o prawdziwą niepodległość naszego kraju [1][2].
To wyjątkowe święto przypomina nam o tragicznym okresie polskiej historii, gdy po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej Polska znalazła się pod wpływem sowieckiej dominacji. Żołnierze Wyklęci, zwani również żołnierzami drugiej konspiracji, podjęli heroiczną walkę przeciwko narzuconemu systemowi komunistycznemu, płacąc za to najwyższą cenę [1].
Historia ustanowienia święta
Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” został oficjalnie ustanowiony na podstawie ustawy z 3 lutego 2011 roku, a pierwsze obchody odbyły się 1 marca 2011 roku [2]. Proces prowadzący do ustanowienia tego święta miał jednak znacznie dłuższą historię.
Inicjatywa zaczęła się w środowiskach kombatanckich i organizacjach patriotycznych już na początku XXI wieku. Inicjatorem ustanowienia Dnia był prezydent Lech Kaczyński, a po jego śmierci inicjatywę kontynuował prezydent Bronisław Komorowski [2][3]. Wsparcie polityczne uzyskała w Sejmie, który podjął odpowiednią uchwałę w 2001 roku, jednak formalne święto uchwalono dopiero dziesięć lat później [1][2].
Ustanowienie święta miało na celu upamiętnienie tych, którzy zostali prześladowani, więzieni i zamordowani przez reżim komunistyczny. Było to również symboliczne zadośćuczynienie dla bohaterów, których przez dziesięciolecia przemilczano lub przedstawiano w krzywym świetle [1][3].
Znaczenie symbolicznej daty 1 marca
Data 1 marca została wybrana na pamiątkę wykonania w 1951 roku wyroków śmierci na siedmiu członkach IV Komendy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” – jednej z ostatnich ogólnopolskich struktur antykomunistycznego podziemia [2]. To właśnie ta tragiczna data czyni 1 marca dniem szczególnie ważnym dla polskiej pamięci historycznej.
Symbolika daty sięga najciemniejszego okresu represji wobec podziemia antykomunistycznego. Wykonanie wyroków śmierci na siedmiu członkach IV Komendy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” miało miejsce 1 marca 1951 roku [2]. Był to jeden z ostatnich aktów masowych represji wobec organizowanych struktur niepodległościowego podziemia.
Ten dzień reprezentuje symboliczne zakończenie okresu zorganizowanego oporu przeciwko komunistycznej władzy. Wybór tej daty na święto państwowe podkreśla wagę poświęcenia tych, którzy do końca pozostali wierni ideałom niepodległej Polski.
Kim byli Żołnierze Wyklęci
Żołnierze Wyklęci to osoby walczące przeciwko władzom komunistycznym w Polsce po zakończeniu II wojny światowej [1]. Określenie to odnosi się do szerokiej grupy ludzi, którzy odmówili pogodzenia się z nową rzeczywistością polityczną narzuconą przez Związek Sowiecki.
Ich działalność obejmowała zarówno akcje zbrojne, jak i szerzenie patriotycznych wartości oraz opór wobec narzuconego systemu [1][3]. Żołnierze drugiej konspiracji wywodzili się z różnych środowisk – byli to zarówno dawni żołnierze Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, jak i członkowie innych organizacji niepodległościowych.
Działania tych bohaterów nie ograniczały się wyłącznie do walki zbrojnej. Prowadzili oni także działalność propagandową, rozpowszechniali prasę podziemną, organizowali pomoc dla prześladowanych rodzin oraz budowali struktury alternatywne wobec komunistycznego państwa. Wielu z nich zostało aresztowanych, torturowanych i skazanych na wieloletnie więzienie lub karę śmierci.
Represje wobec Żołnierzy Wyklętych były szczególnie brutalne. Władze komunistyczne stosowały wobec nich nie tylko przemoc fizyczną, ale także systematyczną dyskredytację, przedstawiając ich jako bandytów i wrogów ludu. Ta nieprawdziwa narracja utrzymywała się przez dziesięciolecia, a prawda o ich heroizmie mogła być głoszona dopiero po 1989 roku.
Współczesne obchody święta
W dniu 1 marca organizowane są w wielu miastach oficjalne uroczystości, marsze, wykłady i wydarzenia edukacyjne przypominające o działalności Żołnierzy Wyklętych oraz ich roli w historii polskiej walki o niepodległość [2][3]. Mimo że święto nie jest dniem wolnym od pracy [1][2], zyskuje ono coraz większe uznanie społeczne.
Obchody mają różnorodny charakter – od oficjalnych ceremonii z udziałem najwyższych władz państwowych, przez akademie i konferencje naukowe, po marsze pamięci organizowane przez organizacje patriotyczne i młodzieżowe. Szczególną rolę odgrywają wydarzenia edukacyjne skierowane do młodego pokolenia.
Ważnym elementem obchodów są także inicjatywy mające na celu upowszechnianie wiedzy o losach konkretnych bohaterów. Organizowane są wystawy, prezentacje multimedialne oraz spotkania z historykami specjalizującymi się w badaniu dziejów powojennego podziemia.
W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie społeczne tematyką Żołnierzy Wyklętych. Powstają liczne publikacje, filmy dokumentalne i artystyczne, które przybliżają ich losy szerszej publiczności. To świadczy o tym, że pamięć o tych bohaterach staje się trwałym elementem polskiej świadomości historycznej.
Znaczenie święta dla polskiej pamięci historycznej
Ustanowienie Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” ma ogromne znaczenie dla kształtowania świadomości historycznej Polaków. Po dziesięcioleciach milczenia i fałszowania historii, święto to pozwala na pełne uhonorowanie bohaterów, którzy poświęcili życie dla idei niepodległej Polski.
Dla wielu rodzin potomków Żołnierzy Wyklętych ten dzień ma szczególne znaczenie emocjonalne. Przez lata ich bliscy byli pomijani milczeniem lub wręcz demonizowani przez oficjalną propagandę. Pierwsze obchody Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” odbyły się 1 marca 2011 roku [2], co stanowiło symboliczne zadośćuczynienie dla tych rodzin.
Święto pełni także ważną funkcję edukacyjną. Przypomina współczesnym Polakom o tym, że droga do pełnej niepodległości była długa i wyboista, a jej osiągnięcie wymagało ogromnych poświęceń. Historia Żołnierzy Wyklętych pokazuje, jak ważne są wartości patriotyczne i gotowość do ich obrony, nawet w najtrudniejszych okolicznościach.
Współczesne obchody tego święta stanowią również przestrogę przed totalitaryzmem i przypominają o cenie, jaką płaci się za wolność. W czasach, gdy demokracja i prawa człowieka nie są oczywiste w wielu częściach świata, historia polskich bohaterów powojennego podziemia nabiera uniwersalnego charakteru.
Dzień ten stał się także okazją do refleksji nad miejscem Polski w Europie i świecie. Losy Żołnierzy Wyklętych przypominają o skomplikowanej historii naszego regionu i o tym, jak ważne jest zachowanie pamięci o tych, którzy walczyli o podstawowe wartości demokratyczne.
Źródła:
[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/Narodowy_Dzie%C5%84_Pami%C4%99ci_%E2%80%9E%C5%BBo%C5%82nierzy_Wykl%C4%99tych%E2%80%9D
[2] https://historykon.pl/1-marca-2011-roku-po-raz-pierwszy-obchodzono-narodowy-dzien-pamieci-zolnierzy-wykletych/
[3] https://muzeum1939.pl/1-marca-narodowy-dzien-pamieci-zolnierzy-wykletych/aktualnosci/4163.html
Wielka Solidarność to portal, który łączy historię z teraźniejszością. Inspirowany ruchem Solidarność, publikuje teksty o wartościach, społeczeństwie i współczesnej Polsce. Pokazuje, jak dziedzictwo przeszłości może być drogowskazem w świecie pełnym zmian.