Kiedy było powstanie Królestwa Polskiego i jakie wydarzenia je poprzedziły?

Powstanie Królestwa Polskiego nastąpiło 20 czerwca 1815 roku w Warszawie na podstawie postanowień Kongresu Wiedeńskiego oraz traktatu rosyjsko-austriacko-pruskiego z 3 maja 1815 roku. Wydarzenie to było efektem zmian politycznych po upadku Napoleona i miało dalekosiężny wpływ na kształtowanie się nowego ładu europejskiego oraz pozycji ziem polskich w wieku XIX.

Geneza powstania Królestwa Polskiego

Bezpośrednim powodem utworzenia Królestwa Polskiego był rozpad porządku napoleońskiego w Europie. Kluczową rolę odegrała klęska Francuzów i upadek Napoleona podczas wojny z Rosją w 1812 roku, które doprowadziły do konieczności zwołania kongresu mocarstw. Kongres Wiedeński, zwołany dla uporządkowania kontynentu po erze napoleońskiej, stanowił platformę do ustalania przyszłości terytoriów Księstwa Warszawskiego.

Kongres Wiedeński zdecydował o podziale terenów dawnego Księstwa Warszawskiego pomiędzy najważniejsze mocarstwa regionu: Rosję, Austrię oraz Prusy. Największa część tych ziem przypadła pod kontrolę rosyjską, co bezpośrednio zaowocowało proklamowaniem Królestwa Polskiego.

Postanowienia Kongresu Wiedeńskiego i formalizacja Królestwa

Najważniejsze decyzje polityczne w sprawie organizacji ziem polskich zapadły 3 maja 1815 roku, kiedy została podpisana umowa pomiędzy Rosją, Austrią i Prusami. Na mocy tego aktu sformalizowany został podział ziem Księstwa Warszawskiego, które utworzyły nowe Królestwo Polskie. Zachodnia Wielkopolska, Toruń, Bydgoszcz oraz ziemie chełmińskie zostały wyłączone z Królestwa i przekazane Prusom, a terytoria centralne znalazły się pod dominacją Rosji.

20 czerwca 1815 roku w Warszawie ogłoszono oficjalną proklamację powstania Królestwa Polskiego. W tym samym czasie powołano Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego, przejmując administracyjne funkcje z rąk dotychczasowej Rady Najwyższej Tymczasowej Księstwa Warszawskiego.

Ustrój polityczny Królestwa był zdefiniowany jako autonomiczne państwo w unii personalnej z Rosją, gdzie car Rosji stawał się królem Polski. Artykuł V traktatu z 3 maja 1815 roku przewidywał, że polskie ziemie pozostaną z Rosją ściśle połączone przez własną konstytucję, a całość władzy na zawsze zostaje w rękach cara.

Nadanie konstytucji i funkcjonowanie Królestwa

27 listopada 1815 roku car Aleksander I nadał konstytucję Królestwu Polskiemu, regulując ustrój oraz gwarantując ograniczoną autonomię polityczną i administracyjną. Nowy akt prawny kształtował podstawowe zasady funkcjonowania państwa, ustanawiał prawa obywatelskie i określał zakres kompetencji władz lokalnych w ramach ścisłej podległości względem monarchy rosyjskiego.

Królestwo Polskie funkcjonowało jako jednostka terytorialna z własną administracją, armią, szkolnictwem oraz systemem prawnym w latach 1815–1830. Swobody nadane ustawą zasadniczą stopniowo podlegały ograniczeniom, gdyż rzeczywista władza spoczywała w rękach cara i rosyjskich namiestników.

Pomimo formalnej przynależności państwowej, większość decyzji o znaczeniu strategicznym była podejmowana w Petersburgu, co ograniczało realną suwerenność powstałego organizmu politycznego.

Granice i terytorium Królestwa Polskiego

Terytorium Królestwa Polskiego utworzono niemal w całości z ziem dawnego Księstwa Warszawskiego, z wyjątkiem części zachodnich i północnych. Zachodnia Wielkopolska oraz miasta Toruń, Bydgoszcz, jak również ziemie chełmińskie z Toruniem, Chełmnem i Brodnicą zostały przekazane pod pruską administrację. Powstałe w ten sposób Królestwo otaczały granice podlegające Rosji, czyniąc ten twór polityczny jednym z najbardziej istotnych narzędzi rosyjskiej polityki na ziemiach polskich.

Kształt oraz podział administracyjny Królestwa miał odzwierciedlać kompromis między tradycją polskiej państwowości a interesami caratu, co skutkowało przywróceniem pewnych rodzimych instytucji oraz języka polskiego jako urzędowego.

Wydarzenia poprzedzające powstanie

Kluczową rolę dla procesu powstania Królestwa Polskiego odegrała seria wydarzeń wielkiej wagi międzynarodowej. Najważniejszym z nich był upadek siły militarnej Napoleona w 1812 roku oraz jego ostateczna klęska wobec koalicji europejskiej. Po przegranej Francji konieczne stało się rozstrzygnięcie losów wielu terytoriów w Europie Środkowej, w tym szczególnie ziem polskich.

Obrady Kongresu Wiedeńskiego stanowiły bezpośrednią odpowiedź na to zapotrzebowanie, a wyniki ustaleń między głównymi mocarstwami zadecydowały o nowym podziale Polski i utworzeniu Królestwa Polskiego pod wpływami Rosji.

Okres istnienia Królestwa i kolejne wydarzenia

Królestwo Polskie funkcjonowało jako odrębny organizm w latach 1815–1830, utrzymując ograniczone prawa autonomiczne. Mimo początkowych nadziei na odzyskanie szerszej suwerenności, szybką reakcją stały się rosnące napięcia związane z polityką carską i ignorowaniem postulatów polskich elit.

Przełomowym momentem w historii Królestwa stał się wybuch powstania listopadowego 29 listopada 1830 roku, wywołanego sprzeciwem wobec zaostrzenia polityki rosyjskiej i brakiem zgody na reformy. Podczas powstania Sejm ogłosił detronizację carów Romanowów, czym Polacy wyrazili dążenie do pełnej niepodległości. Wydarzenie to stanowiło koniec autonomii Królestwa Polskiego w dotychczasowym kształcie, a okres zbrojnego zrywu przyniósł zmiany na stałe wpływające na obraz polskiej państwowości w XIX wieku.