Kiedy pracownicy mogą założyć związki zawodowe?

Prawo do tworzenia związków zawodowych przysługuje przede wszystkim osobom wykonującym pracę zarobkową, jednak nie wszyscy pracownicy mają te same uprawnienia w tym zakresie. Od 2019 roku przepisy uległy znaczącym zmianom, rozszerzając możliwości uczestnictwa w organizacjach związkowych na nowe grupy osób, choć z pewnymi ograniczeniami.

Proces założenia związku zawodowego wymaga spełnienia konkretnych warunków formalnych i prawnych, które są ściśle określone w polskim prawie. Znajomość tych zasad jest kluczowa dla wszystkich, którzy rozważają utworzenie takiej organizacji w swoim miejscu pracy.

Kto może założyć związek zawodowy

Osoby wykonujące pracę zarobkową stanowią podstawową grupę uprawnionych do tworzenia związków zawodowych [1][2]. Kategoria ta obejmuje nie tylko tradycyjnych pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, ale także osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innych podstawach prawnych.

Warunkiem koniecznym jest, aby uprawnione osoby nie zatrudniały innych osób w tym samym zakresie pracy oraz posiadały interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane przez związek zawodowy [1][2]. To kryterium ma na celu zapewnienie, że związki zawodowe pozostaną organizacjami reprezentującymi interesy pracobiorców, a nie pracodawców.

Do grona osób uprawnionych należą między innymi:

• Pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę
• Osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych
• Freelancerzy i osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą
• Osoby wykonujące pracę w ramach innych form zatrudnienia za wynagrodzeniem

Specjalne uprawnienia dla wolontariuszy i stażystów

Od 1 stycznia 2019 roku nastąpiła istotna zmiana w polskim prawie związkowym [1][2]. Wolontariusze, stażyści oraz osoby świadczące pracę bez wynagrodzenia otrzymały prawo do wstępowania do już istniejących związków zawodowych, jednak nadal nie mogą samodzielnie tworzyć nowych organizacji związkowych.

Ta nowelizacja ustawy znacząco rozszerzyła krąg osób mogących korzystać z ochrony i reprezentacji związkowej, co było odpowiedzią na zmieniający się rynek pracy i rosnącą liczbę osób pracujących w ramach różnych form zatrudnienia [1][2].

Ograniczenie dotyczące braku prawa do tworzenia związków przez te grupy wynika z faktu, że nie świadczą one pracy zarobkowej w tradycyjnym rozumieniu. Mogą jednak aktywnie uczestniczyć w działalności istniejących organizacji związkowych i korzystać z ich wsparcia.

Minimalne wymagania do założenia związku

Co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych musi podjąć uchwałę o utworzeniu takiej organizacji [1][2][3]. Ta liczba została ustalona jako minimum zapewniające reprezentatywność i stabilność nowo powstającej organizacji.

Uchwała o utworzeniu związku zawodowego stanowi akt konstytutywny, od którego rozpoczyna się cały proces prawny powstawania organizacji. Dokument ten musi zawierać statut związku oraz dokonać wyboru komitetu założycielskiego [1][2][3].

Statut związku zawodowego to fundamentalny dokument określający:

• Nazwę i cele organizacji
• Strukturę organizacyjną związku
• Zasady członkostwa
• Prawa i obowiązki członków
• Procedury podejmowania decyzji
• Zasady gospodarki finansowej

Rola komitetu założycielskiego

Komitet założycielski składa się z 3 do 7 osób wybieranych spośród inicjatorów tworzenia związku [1][2][3]. Organ ten pełni kluczową rolę w pierwszych etapach funkcjonowania organizacji, reprezentując ją w procesie rejestracji i rozpoczęciu działalności.

Członkowie komitetu założycielskiego odpowiadają za:

• Przygotowanie dokumentów rejestracyjnych
• Reprezentację związku w kontaktach z organami państwowymi
• Organizację pierwszych struktur związkowych
• Koordynację działań do momentu wyboru stałych władz

Liczba członków komitetu została ustalona w przedziale od 3 do 7 osób, co pozwala na dostosowanie wielkości tego organu do specyfiki i potrzeb konkretnej organizacji [1][2][3]. Mniejsze związki mogą funkcjonować z trzyosobowym komitetem, podczas gdy większe organizacje mogą skorzystać z szerszego grona założycieli.

Proces rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym

Rejestracja związku zawodowego w KRS jest obowiązkowa i stanowi warunek uzyskania osobowości prawnej przez organizację [1][2][3]. Bez tego wpisu związek nie może prawnie funkcjonować ani reprezentować swoich członków w formalnych procedurach.

Znaczącą zaletą tego procesu jest fakt, że rejestracja jest wolna od opłat sądowych [1][2]. Ta regulacja ma na celu zmniejszenie barier finansowych dla tworzenia nowych organizacji związkowych i ułatwienie dostępu do reprezentacji związkowej różnym grupom pracowników.

Związek zawodowy uzyskuje osobowość prawną z dniem wpisu do KRS [1][2][3]. Od tego momentu organizacja może:

• Zawierać umowy w imieniu własnym
• Reprezentować członków w sporach z pracodawcami
• Uczestniczyć w rokowaniach zbiorowych
• Podejmować działania prawne
• Gospodarować własnymi środkami finansowymi

Procedura tworzenia związku krok po kroku

Pierwszy etap to zgromadzenie co najmniej 10 uprawnionych osób i podjęcie przez nie uchwały o utworzeniu związku zawodowego [1][2][3]. Ta grupa inicjatorów musi spełniać wszystkie wymogi prawne dotyczące prawa do tworzenia organizacji związkowych.

Następnie inicjatorzy muszą opracować i uchwalić statut związku zawodowego [1][2][3]. Dokument ten wymaga szczególnej uwagi, ponieważ będzie regulował wszystkie aspekty funkcjonowania organizacji przez cały okres jej działalności. Statut powinien być przygotowany z uwzględnieniem specyfiki branży i potrzeb przyszłych członków.

Kolejnym krokiem jest wybór komitetu założycielskiego liczącego od 3 do 7 członków [1][2][3]. Osoby te będą odpowiedzialne za dalsze procedury formalne i rozpoczęcie działalności organizacyjnej związku.

Ostatnim etapem jest złożenie wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego [1][2][3]. Dokumenty muszą być kompletne i sporządzone zgodnie z wymogami formalnymi. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku związek uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć pełną działalność.

Aktualne tendencje w prawie związkowym

Współczesne zmiany w prawie związkowym odzwierciedlają ewolucję rynku pracy i pojawiające się nowe formy zatrudnienia. Rozszerzenie możliwości uczestnictwa w związkach zawodowych na osoby pracujące bez wynagrodzenia pokazuje, że ustawodawca dostrzega potrzebę ochrony szerszego kręgu osób świadczących pracę [1][2].

Uproszczenie procesu rejestracji poprzez zniesienie opłat sądowych stanowi kolejny krok w kierunku ułatwienia dostępu do organizowania się w związki zawodowe [1][2]. Ta zmiana ma szczególne znaczenie dla mniejszych grup pracowników o ograniczonych możliwościach finansowych.

Możliwość tworzenia związków przez różne formy zatrudnienia, nie tylko klasyczne stosunki pracy, odpowiada na potrzeby współczesnego rynku pracy charakteryzującego się różnorodnością form świadczenia pracy [1][2]. Warunek braku zatrudniania innych osób w danym rodzaju pracy zapewnia, że związki pozostaną organizacjami pracowniczymi.

Te zmiany prawne przyczyniają się do zwiększenia dostępności reprezentacji związkowej dla różnych grup osób świadczących pracę, co może prowadzić do wzrostu liczby organizacji związkowych i lepszej ochrony praw pracowniczych w różnych sektorach gospodarki.

Źródła:

1. https://www.gov.pl/web/dialog/zwiazki-zawodowe
2. http://archiwum.dialog.gov.pl/zwiazki-zawodowe/rawotworzeniaiwstpowaniadozwizkwzawodowych/
3. https://www.pip.gov.pl/o-nas/wspolpraca/zwiazki-zawodowe